Kính gửi quý anh chị bài trích từ Newvwietart.com về Cuộc Đối Đáp Bất Hủ giữa Ngô Thị Nhậm và Đặng Trần Thường.
Sau đó, mời các anh chị theo dỏi những câu đối khá lý thú ở cuối bài.
Tôi rất mong được sự đóng góp thêm của các anh chị về những câu đối loại không khó hiểu nhưng khó mà tìm được với cái cách chơi chữ này.
Caroline Thanh Hương
Cuộc
Đối Đáp Bất Hủ
giữa Ngô Thì Nhậm và Đặng Trần Thường
giữa Ngô Thì Nhậm và Đặng Trần Thường
Tại cuộc
họp của CLB Sách xưa và nay vài vị thành viên có đề cập đến cuộc đối đáp tuyệt
vời giữa hai ông Ngô Thì Nhậm và Đặng Trần Thường, tôi muốn nhân cơ hội này sưu
tập một số sử liệu để làm thành một tài liệu gọn nhẹ cho Bản Tin của Câu Lạc Bộ.
Thật ra
nhiều người cũng đã biết về hai câu đối của hai nhân vật lỗi lạc này. Tôi dùng
chữ "hai nhân vật lỗi lạc" lý do là vì cả hai ông đều… lỗi lạc, tài
trí siêu quần. Về võ nghệ, văn chương thi phú thì kẻ tám lạng người nửa cân.
Tuy nhiên qua giai thoại của hai ông thì đa số đều có khuynh hướng cho Ông Ngô
Thì Nhậm ở "bên trọng" còn ông Đặng Trần Thường thì ở "bên
khinh". Có nhà nghiên cứu cho trận đòn thù tại Văn Miếu năm 1803 là tàn nhẫn
và bỉ ổi, hoặc cho Đặng Trần Thường là "tiểu nhân". Ít ai để ý đến việc
sĩ phu đương thời cũng có chê trách Ngô Thì Nhậm đã ít nghĩ đến vua Lê mà chỉ hết
lòng với chúa Trịnh, sau lại bỏ cả Lê, Trịnh mà theo Tây Sơn như thế là bất
trung. Người ta lên án ông đã đứng về phía Đặng Thị Huệ mà tố cáo âm mưu của bè
lũ Trịnh Tông. Người ta còn phủ nhận những cống hiến vĩ đại của Ngô Thì Nhậm đối
với tổ quốc, với nhân dân; coi đó chỉ những hành động xu thời.
Dư luận
là như vậy đấy, nhưng chúng ta là những hậu bối xa lắc xa lơ đều cũng phải tâm
phục khẩu phục khẩu khí tuyệt vời của hai đại tiền bối này. Vậy thì câu chuyện
giữa hai ông Ngô Thì Nhậm và ông Đặng Trần Thường như thế nào?
.
Trước hết là nhân vật thứ nhất, Ngô Thì Nhậm:
Ngô Thì
Nhậm là con Ngô Thì Sĩ, huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Tây. Tự là Hy Doãn, hiệu Đạt
Hiên. Ông thi đỗ giải nguyên năm 1768, rồi tiến sĩ năm 1775. Sau khi đỗ đạt làm
quan dưới triều Lê - Trịnh, được chúa Trịnh Sâm rất quý phục. Vụ án năm Canh Tý
(1780) nổ ra, ông không can dự gì nhưng cũng phải bỏ trốn về Thái Bình lánh nạn.
Khi biết Nguyễn Huệ nổi dậy khởi nghĩa, đánh đâu được đấy, đi đến đâu cũng cứu
giúp dân nghèo, Ngô Thì Nhậm đã có ý muốn theo phò Nguyễn Huệ. Năm 1787, khi
Nguyễn Huệ ra Bắc lần thứ hai, ông đã thực hiện được mong muốn này. Nguyễn Huệ
phong ông làm Tả thị lang Bộ Lại.
Cuối
năm Mậu Thân (1788) do vua Lê Chiêu Thống cầu viện, 29 vạn quân Thanh kéo sang
Đại Việt , với chiêu bài diệt Tây Sơn dựng lại nhà Lê. Ngô Thì Nhậm đã có kế
lui binh về giữ phòng tuyến Tam Điệp - Biện Sơn (Ninh Bình) góp phần làm nên
chiến thắng của nhà Tây Sơn .
Năm
1790 , vua Quang Trung đã giao cho Ngô Thì Nhậm giữ chức Binh bộ thượng thư .
Tuy làm ở bộ Binh, nhưng Thì Nhậm chính là người chủ trì về các chính sách và
giao dịch ngoại giao với Trung Hoa. Ông là người đứng đầu một trong những sứ bộ
ngoại giao sang Trung Hoa .
Không
chỉ là một danh sĩ, thành viên của Ngô gia văn phái mà Ngô Thì Nhậm còn là người
văn võ song toàn, giỏi về chính trị, ngoại giao, quân sự. Tài ngoại giao của
ông đã góp phần quyết định, ngăn chặn ý đồ gây chiến phục thù của nhà Thanh sau
trận Đống Đa 1789.
Sau khi
Quang Trung mất, ông không còn được tin dùng, quay về nghiên cứu Phật học.
Khi
Nguyễn Ánh tiêu diệt nhà Tây Sơn, tiến hành cuộc trả thù man rợ. Nhiều võ tướng
triều Tây Sơn như Trần Quang Diệu Bùi Thị Xuân ... bị hành hình. Ngô Thì Nhậm,
Phan Huy Ích Nguyễn Thế Lịch và một số viên quan triều Tây Sơn thì bị đánh bằng
roi tại Văn Miếu năm 1803. Ngô Thì Nhậm sau trận đánh đòn, về nhà thì chết.
Vì sao
Ông còn được gọi là Ngô Thời Nhiệm? Ấy là vì thế này: Đến đời ông vua thứ tư của
triều Nguyễn là Tự Đức trở về sau người ta gọi Ông là Ngô Thời Nhiệm chẳng qua
sợ phạm húy, đó là vì vua Tự Đức có cái tên cúng cơm là Nguyễn Phúc Thì
và tên hiệu là Hồng Nhậm, kế tiếp vua cha là Miên Tông, tức vua Thiệu Trị,
theo Đế hệ thi (Miên, Hồng, Ưng, Bửu, Vĩnh…). Ngày xưa phạm húy là tội rất nặng,
chết như chơi, có khi còn bị tru di tam tộc.
. Và
nhân vật thứ hai, Đặng Trần Thường:
Đặng Trần
Thường (1759 - 1813), người huyện Chương Đức (nay là huyện Chương Mỹ Hà Đông),
đậu sinh đồ về cuối đời nhà Lê . Đặng Trần Thường là con cháu của nhà Trần từng
ba lần oanh liệt thắng quân Nguyên, phải cải sang họ Đặng do những biến đổi lịch
sử khôn lường trước khi tới định cư tại thôn Lương Xá xưa (nay thuộc xã Lam Điền,
huyện Chương Mỹ, tỉnh Hà Tây). Tới đời nhà Lê, dòng họ Đặng này lập được nhiều
công tích lớn nên rất được trọng dụng (từng có câu ca: "Làm quan họ Đặng...").
Cụ tổ chín đời trước của ông là một đại công thần của thời Lê trung hưng.
Cha ông
là Đặng Thông Mẫn. Mẹ họ Phạm, là con gái thứ hai của Tiến sĩ Công bộ Thượng
thư tước Quận công Phạm Quang Dung. Tương truyền, cha Đặng Trần Thường đã tới cầu
tự tại chùa Viễn Sơn, nằm mộng thấy thiên sứ cầm cờ đeo chuông từ trên trời xuống
mang theo một người và nói: " Đây là Văn khúc Tinh quân, vâng mệnh Thượng
đế ban xuống làm con ông..."
Chín
tháng mười ngày sau giấc mơ đó của chồng, Phạm phu nhân đã sinh hạ người con
trai cả vào ngày 18 tháng giêng năm Kỷ Mão (1759; cũng có sách chép là năm
1758). Thông minh, dĩnh ngộ, Đặng Trần Thường được cha cho học văn từ năm lên 9
tuổi.
Không
quá chăm chỉ đèn sách nhưng do sáng dạ nên năm 16 tuổi, Đặng Trần Thường đã thi
Hương trúng cách vào đệ Tam trường. Tuy nhiên, đúng lúc đó thân phụ lại lâm bệnh
nặng nên Đặng Trần Thường đã không đi theo nghiệp lều chõng nữa mà về nhà chăm
sóc cha.
Rồi ông
phải chịu liên tiếp hai tang lớn: Cha ông qua đời và hai năm sau, mẹ ông vì quá
đau buồn cũng đi theo chồng về nơi suối vàng. Gia cảnh của Đặng Trần Thường lúc
ấy thực khó khăn, tiền của sa sút dần nên ông hay phải nhờ vả bạn bè.
Mãi tới
năm 1782, Đặng Trần Thường mới lại tới kinh sư làm học trò của vị Tiến sĩ họ
Nguyễn, người làng An Vĩ. Ông học rất sáng dạ nên được vị Tiến sĩ họ Nguyễn kỳ
vọng sẽ đỗ cao trong kỳ thi năm 1783. Tuy nhiên, giai đoạn đó triều đại vua Lê
chúa Trịnh đang dần bước vào suy vi, kỷ cương lỏng lẻo, quan lại đồi bại, sĩ tốt
kiêu loạn.
Nhận rõ
thời cuộc và biết rằng chẳng thể làm gì có ích cho đời theo nghiệp bút nghiên,
Đặng Trần Thường đã quyết định sẽ lập thân bằng nghề võ và đi khắp thiên hạ kết
giao cùng các bậc hào kiệt và trí giả để cùng chờ thời. Trong thâm tâm ông chỉ
mong ngóng có một minh quân để theo làm nghiệp lớn, ích nước lợi nhà.
Tuy
nhiên, sau rất nhiều lận đận, bôn ba, Đặng Trần Thường đã sớm hiểu ra rằng,
cách hành xử dựa vào ngoại bang để khôi phục lại vương triều như của Lê Chiêu
Thống sẽ không thể dẫn tới một kết cục tốt đẹp. Là con cháu một dòng họ chịu ơn
sâu nặng của nhà Lê và họ Trịnh, Đặng Trần Thường dĩ nhiên là không thể dễ dàng
lìa bỏ những tín điều trung quân truyền thống, nhưng ông cũng phải chịu sống ẩn
dật không cộng tác với ông vua này… để rồi cuối cùng ông tìm đến Nguyễn Ánh.
Tới năm
1808, Đặng Trần Thường đã được giữ Tổng lý đê chính Bắc Thành. Một năm sau,
tháng 8/1809, Đặng Trần Thường được triệu về Phú Xuân để nhận chức Thượng thư rồi
mới lại quay ra Bắc Thành thực thi công vụ. Tới năm 1810, có chiếu triệu ông về
kinh đô Phú Xuân làm việc tại Bộ Binh. Đặng Trần Thường được giao làm sổ sắc
phong cho bách thần.
Chính
khi ở đỉnh cao danh vọng mà Đặng Trần Thường đã bị sa cơ bởi những lời xúc xiểm.
Tin theo lời Lê Chất là kẻ vốn có nhiều hiềm khích với ông, triều đình nhà Nguyễn
đã xử treo cổ ông. Trong đại lao, Đặng Trần Thường không những không nhụt chí,
mà vẫn uống rượu say túy lúy và làm cả một chùm thơ "Ngục trung bát vịnh".
Ông cũng làm "Hàn vương Tôn phú", ví mình như Hàn Tín lập nhiều công
tích trong chiến trận nhưng khi vinh hoa phú quý rồi thì bị Bái Công phụ rãy...
Dĩ nhiên, hay tin này, vua Gia Long lại càng tức giận.
Đặng Trần
Thường bị xử giảo năm 1816. Con cháu về sau làm giỗ ông vào ngày 25/10.
.
Sau cùng, giai thoại về câu ứng đối tuyệt vời.
Tương
truyền Ngô Thì Nhậm và Đặng Trần Thường có quen biết với nhau. Lúc Ngô Thì Nhậm
được vua Quang Trung trọng dụng thì Đặng Trần Thường đến xin Nhậm tiến cử. Khi
t rông thấy vẻ khúm núm làm mất phong độ của kẻ sĩ, Nhậm lên lớp thét bảo Thường:
Ở
đây cần dùng người vừa có tài vừa có hạnh, giúp vua cai trị nước. Còn muốn vào
luồn ra cúi thì đi nơi khác .
Đặng Trần
Thường hổ thẹn ra về, rồi vào Nam theo phò Nguyễn Phúc Ánh.
Sau khi
nhà Tây Sơn mất, các võ tướng và một số quan văn bị giải về Hà Nội để bị xử phạt
đánh bằng roi ở Văn Miếu, trong số đó có Phan Huy Ích và Ngô Thì Nhậm. Chủ trì
cuộc phạt đánh đòn đó lại là Đặng Trần Thường.
Vốn có
thù riêng, Đặng Trần Thường kiêu hãnh ra vế câu đối cho Ngô Thì Nhậm:
Ai
công hầu, ai khanh tướng, vòng trần ai, ai dễ biết ai
(Vế đối
hiểm hóc vì có 5 chữ ai và có chữ trần là tên đệm của Đặng Trần
Thường).
Ngô Thì
Nhậm khảng khái đáp:
Thế
Chiến Quốc, thế Xuân Thu, gặp thời thế, thế thời phải thế
(Vế đối
lại cũng có 5 chữ thế, nói lên được hoàn cảnh và khí phách của người anh
hùng. Và vế đối cũng có chữ thời là tên đệm của Ngô Thời Nhiệm).
Hai câu
đối nhau chan chát, cực kỳ chỉnh không sai trật một ly. Quả là lời lẽ và từ ngữ
của bậc quốc sĩ, nói theo kiếm hiệp, hào khí ngất trời.
Có thuyết
nói rằng, nguyên câu đối lại của Ngô Thì Nhậm là:
Thế
Chiến Quốc, thế Xuân Thu, dù thời thế, thế nào cũng thế
hoặc
là:
Thế
Chiến Quốc, thế Xuân Thu, gặp thời thế, thế nào vẫn thế
Đặng Trần
Thường bắt ông phải sửa lại như câu nói " thế đành theo thế " (hay
thế thời theo thế hoặc là thế thì phải thế). Ngô Thì Nhậm không
nói lại. Thường tức giận sai người dùng roi tẩm thuốc độc đánh ông.
Sau trận
đòn về nhà, Phan Huy Ích không bị đánh bằng thuốc độc nên còn sống. Còn Ngô Thì
Nhậm bị thuốc độc ngấm vào tạng phủ, biết mình không qua khỏi, trước khi qua đời
ông có làm bài thơ gửi tặng Đặng Trần Thường như sau:
Ai
tai Đặng Trần Thường
Chân như yến xử đường
Vị Ương cung cố sự
Diệc nhĩ thị thu trường
Chân như yến xử đường
Vị Ương cung cố sự
Diệc nhĩ thị thu trường
Nghĩa
là: Thương thay Đặng Trần Thường. Nay quyền thế lắm đấy, nhưng khác nào như
chim yến làm tổ trong cái nhà sắp cháy, rồi sẽ khốn đến nơi. Giống như Hàn Tín
giúp Hán Cao tổ, rồi bị Cao tổ giết ở cung Vị Ương. Kết cục của ngươi rồi cũng
thế đó.
Tạm dịch:
Thương
thay Đặng Trần Thường
Tổ yến nhà xử đường
Vị Ương cung chuyện cũ
Tránh sao kiếp tai ương?
Tổ yến nhà xử đường
Vị Ương cung chuyện cũ
Tránh sao kiếp tai ương?
Quả
nhiên sau này bài thơ ứng nghiệm, Thường bị Gia Long xử tử.
Trước
khi kết thúc xin được nói thêm Ngô Thì Nhậm còn có thêm biệt tài về tướng số và
bói toán vì vậy ông mới biết được Đặng Trần Thường sau này bị hung tử.
(Sưu
tập và biên soạn từ Internet)
©
Tác giả giữ bản quyền.
. Cập nhật ngày 30.10.2010 theo nguyên bản của tác giả từ SaìGòn .
. Đăng tải lại vui lòng ghi rõ nguồn Newvwietart.com
. Cập nhật ngày 30.10.2010 theo nguyên bản của tác giả từ SaìGòn .
. Đăng tải lại vui lòng ghi rõ nguồn Newvwietart.com
Trước đây cũng đã có vế đối khác, khá ổn mà ko biết của ai:
"Phận con gái, phận nữ nhi, phận hèn kém, phận thôi đành phận"
Khá hay!
Tôi cũng đã tạm ra được một vế nhưng cảm thấy chưa ưng lắm:
Tôi đốt lò, tôi nung đá, cuộc đời tôi, tôi luyện luyện tôi.
Có vẻ như người xưa rất thích nhịp đối 3 3 3 3... Nó dồn dập, liên tục
rồi 1 cái kết 2 hoặc 4 rất kịch tính như giăng bẫy. Có thể kể đến như:
Giai thoại Lê Văn Hưu và ông lò rèn:
Ông lò rèn:
Than trong lò, sắt trong lò, lửa trong lò, thổi phì phò, đúc lên dùi vở.
Lê Văn Hưu:
Ngiêng ở túi, bút ở túi, giấy ở túi, viết lúi húi, mà đỗ khôi nguyên.
Hay giai thoại về Mạc Đĩnh Chi và quan gác cổng:
Quan gác cổng bên Tàu:
"Quá quan trì, quan quan bế, nguyện quá khách quá quan"
Mạc Đĩnh Chi
"Xuất đối dị, đối đối nan, thỉnh tiên sinh tiên đối"
Ai nhớ ra câu nào hay hoặc có vế đối cho những câu trên, xin hãy chia sẻ!
Một chút phân tích vế đối của anh LTDQB :
NĂM RỒNG ,RỒNG NGẬM TRÁI THANH LONG LỘN XUỐNG LONG CUNG TẦM HỔ HUYỆT [LTDQB]
1-Trong vế đối này có 4 chữ RỒNG : Năm Rồng, con rồng, trái thanh LONG, và LONG cung
2-Kèm thêm một cái HỔ HUYỆT, khiến câu đối phức tạp hơn một bước nữa vì đã hình thành một cặp LONG & HỔ .
3-Khó hơn nữa, trong câu đối này còn có 2 chữ RỒNG và LỘN đặt khá xa nhau, nhưng hiểm hóc ở cái ý ngầm nói lái
Do đó then chốt của câu đối này chính ở 2 chữ RỒNG .... LỘN ấy. Và từ đó, 2 chữ HỔ HUYỆT không thể chỉ hiểu là một cái hang cọp bình thương, mà cũng sẽ có ý nghĩa ngầm, như Phạm Đình Hổ xưa đã viết :
Hang hầm (hùm) chốn ấy mà không mó
Sao có hầm (hùm) con bỗng trốc tay ?
Tóm lại : Đáp chơi cho vui thì ... sao cũng được. Nhưng để giải đáp được câu đối này, theo thiển ý, e rằng ... khó lắm ! Khó lắm vậy !
HSN
Thêm câu này nữa bạn Thiên Hùng
Ta cứ tha hồ quậy phá tung
Cho giống loài dê ham nhẩy nhót
Ất Mùi đối đáp lấy vui chung
Bà
đoàn thị điểm có lần làm Trạng Quỳnh phải chịu thua chạy dài khi đã leo
lên cây trên để ngăm bóng nghêu thè lưỡi lập lờ trong sóng nước phản
chiếu ngược lên ,
Vế xuất : THẰNG QUỲNH NGỒI TRÊN CÂY CẬY TRÁI (*)( DÁI')ĐỎ HÔNG HỒNG (Đ t Đ)
Vế đối : CÁI ĐIỂM ĐỨNG DƯỚI RẶNG MÂY DA XANH MÁI MÁI ( M N )(LTĐQB)
(*)
tôi nghĩ bà ĐIểm là tài nữ thanh nhã không bao giờ dùng chữ (DÁI) tục
tĩu đâu còn đi đôi với chữ cây (CÂY VÀ TRÁI ) mới đúng chứ ?
HỖNG và CẬY cùng một họ cây ăn trái
Dây MÂY và MÁI đề là dây leo
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Registration date : 18/09/2009 |
|
Xuân Ất Mùi xuống xóm lùa Dê kiếm ngọc dương về hầm thuốc Bắc
... có lão thầy bói, đâu năm Dê đã có quẻ cho ai tuổi Tuất nè
TUỔI NHÂM TUẤT RA QUẦY MỔ CHÓ MUA PiN CẨU ĐỂ NẤU CANH SÂM (TH)
... bảo đảm uống rồi không dê không lấy tiền á bác MN hihiii
TUỔI NHÂM TUẤT RA QUẦY MỔ CHÓ MUA PiN CẨU ĐỂ NẤU CANH SÂM (TH)
... bảo đảm uống rồi không dê không lấy tiền á bác MN hihiii
Tổng số bài gửi : 644 Registration date : 18/09/2009 |
| |||||||
Registration date : 18/09/2009 |
| |||||||
|
Trang 15 trong tổng số 15 trang
|
Chuyển đến trang : 1 ... 9 ... 13, 14, 15
|
--
Xin
lưu ý với các bạn hữu Blogger, Website nào muốn trích đăng bài
sưu tầm hay bài viết, thơ, nhạc của groupe chúng tôi về Blog,
WordPress, Google Plus, của các anh chị, xin vui lòng đợi
1 tuần sau khi bài trong Blog của chúng tôi đã đưa ra public.
Riêng phần tiếp chuyển, thì xin cám ơn quý anh chị đã giới thiệu dùm đến người thân quen.
Caroline Thanh Hương